پایان نامه بررسی و تحلیل کاشی معرق

معرق کاری عبارت است از قطعه های بریده شده کاشی که نقوش مختلف را از رنگ های متفاوت تراشیده و در کنار یکدیگر قرار داده و به شکل قطعاتی بزرگ در آورده و روی دیوار و یا جاهای دیگر نصب می کنند تا زینت بخش بنا گردد. این نقوش گاهی از نقش های گره کشی و گاهی از نقشهای مختلف مانند گل و بوته سازی اسلیمی ها که هر کدام جداگانه می توانند بنایی را زینت بخشد الهام می گیرد. معرق کاری کاشی از دوره سلجوقیات یعنی در قرن ۴ هجری بسیار متداول گردید. در قرن ۸ هجری هنرمندان معرق کار به مراتب از هنرمندان عهد سلجوقی جلو افتادند. در این قرن موفق شدند اجزایی را که اشکال معرق از آنها تشکیل می یابد کوچک تر کنند و لطیف ترین و زیباترین اشکال بنایی و هندرسی را در مجموعه ای از رنگ های زیبا و برق که جز در هنر شرق خصوصاً ایرانی دیده می شود نمایش دهند. مخصوصاً ارزانی بیشتر موجب رواج بیشتر آن گردید. هنر معرق کاری در قرن های ۹ و ۱۰ هجری به روش های شرقی خود رسید. در این دوره مراکز مهم معرق سازی در شهرهای اصفهان، یزد، هرات و سمرقند ایجاد گردید. اما در اصل باید گفت که مرکز اصلی این کار در دوران صفوی اردبیل بوده است. یکی از با قدمت ترین این آثار را می توان به مسجد کبود تبریز و بعد آن به شیخ صفی اشاره کرد. که بعدها با تغییر پایتخت از اردبیل به اصفهان این هنر نیز همانند هنرهای دستی دیگر به دستور شاه به اصفهان منتق شدند، و شروع به ساخت بناهای تاریخی چون میدان امام کردند.
کاشی معرق را با مراحل گسترده ساخت آن بدون شک باید یک هنر صنعت نام نهاد. هنری که بعد از دوران صفویه رو به فراموشی بود در دوران معاصر توسط استاد حسین کاشی تراش اصفهانی دوباره احیاء شد و به چرخه حیات بازگشت. بعد از ایشان اساتید مختلف از جمله فرزندان ایشان استاد محمد علی و استاد اصغر کاشی تراش و داماد ایشان استاد ابراهیم کاظم پور و همچنین استاد اسماعیل کاظم پور در جهت توسعه این هنر کوشش بسیار کردند. و با ترتبی شاگردان بسیار ضمن تثبیت جایگاه این هنر به تداوم آن کم کردند. شرح مختصری از مراحل انجام این کار در ذیل آورده شده است:
مقدمات: در این مرحله طرحی که قرار است به صورت معرق ساخته شود بوسیله کاغذ بر به قسمتهای مختلف بریده شده و از هم جدا میگردد. زمینه کار، گلها، اسلیمی و … هر کدام مجزا شده و طبق رنگبندی که از قبل مشخص شده روی کاشی های معرق چسبانده می شوند.
تراش کاشی: در این مرحله کاشیها طبق همان طرح یا الگویی که روی آن چسبانده شده است بدون هیچ گونه دخل و تصرفی در آن بوسیله تیشه های مخصوص تراشیده می شوند. به این ترتیب که ابتدا کاشیها به قطعات کوچکتر خرد شده سپس لعاب روش کاشی تا نزدیکی کاغذ روی آن برداشته شده و در مرحله بعدی اصطلاحاً گل آن برده میشود و با ابزار مختلف قسمتهای داخلی برخی کاشیها مانند داخل گلها و اسلیمی ها که با تیشه قابل درآوردن نیست خالی شده و در نهایت با سوهانهای مخصوص زوائد کار گرفته می شود.
چیدن کاشیها: در این مرحله کاشیهای تراش خورده روی یک سطح صاف و بدون هر گونه برآمدگی مطابق با طرح اصلی بصورت برعکس چیده شده و پس از انجام کنترل نهایی روی آن جهت دوغاب ریزی پشت کار دور آن بسته شده و جهت سهولت در نصب کار بوسیله گل رس به قسمتهای کوچکتری تقسیم می شود. پس از این مرحله کار آماده دوغاب ریزی می باشد.
دوغاب ریزی: در آخرین مرحله پشت کار بوسیله دوغاب گچ و یا سیمان به آرامی پر می شود. پس از این مرحله چند روز زمان لازم است تا کار کاملاً خشک شده و آماده بلند کردن از زمین و نصب در جای خود باشد.

فهرست مطالب

چکیده
فصل اول: کلیات تحقیق
مقدمه
بیان مسئله
اهداف تحقیق
ضرورت و اهمیت تحقیق
مبانی نظری
هنر کاشی کاری
صنعت کاشی سازی و کاشی کاری
پیشینه و تاریخچه کاشی و کاشی معرق
نگاهی گذرا به هنر کاشی کاری سنتی ایران
کاشی کاری در عهد هخامنشی
هنر موزائیک سازی یا معرق کاری در ایران باستان
تاریخچه ای از کاشی و کاشی کاری پس از ظهور اسلام
کاشی کاری در دوره ایلخانی
کاشی کاری عصر صفویه
تاریخچه معرق کاری
تعریف اصطلاحات و متغیرها
تعریف معرق کاری
تعریف موزائیک
تعریف کاشی معرق
تعریف معرق کاشی
آشنایی با کاشی و انواع آن از نظر نقاشی در ایران
فصل دوم: روش و نتایج تحقیق
روش انجام تحقیق
نتایج تحقیق
چگونگی روی کارآمدن صنعت کاشی
تاریخچه ساخت و کاربرد کاشی در ایران قبل از اسلام
تعریف کاشی و سرامیک
تاریخچه کاشی و سرامیک در ایران بعد از اسلام
دوره اول از سال ۱۳۳۸ تا ۱۳۷۵
دوره دوم از سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۸
دوره سوم از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۹
دوره چهارم از ابتدای سال ۱۳۸۰ تا کنون
نحوه طراحی و ساخت کاشی معرق
طراحی
نمره و نشانه گذاری
بریدن طرح
چسباندن کاغذ
گل بری
سوهان زنی
نمره کردن
چیدن
نصب
پاک کردن و تعمیر
فصل سوم: نتیجه گیری و پیشنهادات
نتیجه گیری
سفالگری منشأ تولید کاشی
نتیجه گیری از ساخت کاشی کاری معرق
ابزار و لوازم مورد استفاده در کاشی
پیشنهادات
منابع